ब्लॅक होल हे विश्वातील सर्वात विचित्र ठिकाणांपैकी एक आहे. जर आपण सोप्या भाषेत ब्लॅक होल म्हंटले तर ते अंतराळातील असे स्थान आहे, जिथे भौतिकशास्त्राचा कोणताही नियम कार्य करत नाही. ब्लॅक होल (Black Hole)ाचे गुरुत्वाकर्षण इतके जास्त असते की जगातील कोणतीही गोष्ट यातून सुटू शकत नाही. प्रकाशही नाही.
काहीही ब्लॅक होल बनू शकते. एखाद्या वस्तूची घनता किंवा घनता जितकी जास्त असेल तितकी त्या वस्तूची गुरुत्वाकर्षण शक्ती जास्त असते.
ब्लॅक होलची घनता खूप जास्त आहे. यामुळे, ब्लॅक होल (Black Hole)ाची गुरुत्वाकर्षण शक्ती देखील खूप जास्त असते. इतका की या प्रकाशाचा अर्थ असा होतो की तो प्रकाशालाही आकर्षित करतो, म्हणजे प्रकाशही त्यातून जाऊ शकत नाही.
प्रकाश या विश्वाच्या सर्वोच्च वेगाने प्रवास करतो. तरीही प्रकाश ब्लॅक होल (Black Hole)ाच्या गुरुत्वाकर्षणापासून सुटू शकत नाही. मग बाकी सर्व काही ब्लॅक होल (Black Hole)ाच्या गुरुत्वाकर्षणापासून कोठे सुटणार?
कोणत्याही वस्तूला ब्लॅक होल बनवायचे असेल, तर ती वस्तू खूप संकुचित केली जाते तेव्हाच ते शक्य होते. समजा, जर माउंट एव्हरेस्ट खूप संकुचित झाला आणि आकाराने 1 नॅनो मीटरपेक्षा कमी झाला, तर माउंट एव्हरेस्ट ब्लॅक होलमध्ये बदलेल.
जर पृथ्वी संकुचित झाली आणि मटारच्या आकारात कमी केली तर पृथ्वी ब्लॅक होल बनू शकते.
या तत्त्वानुसार, विश्वात असे तारे आहेत जे पृथ्वीपेक्षा अनेक पटींनी मोठे आहेत. जेव्हा ते तारे मरतात. ज्याला सुपरनोव्हा म्हणतात. मग ते तारे आपसूकच लहान होतात. आणि ते जवळजवळ पृथ्वीच्या आकाराचे बनतात. मग त्यांची घनता खूप जास्त होते. त्यामुळे त्या ताऱ्याचे गुरुत्वाकर्षणही खूप वाढते. आणि तो तारा ब्लॅक होल बनतो. जो पृथ्वी किंवा पृथ्वीपेक्षाही मोठा असू शकतो.
त्या ब्लॅक होलच्या गुरुत्वाकर्षणाचा फटका पृथ्वी किंवा पृथ्वीपासून वाढणाऱ्या ग्रहांना बसू शकतो. आणि ज्यामध्ये आपली संपूर्ण आकाशगंगा देखील समाविष्ट केली जाऊ शकते. आणि प्रकाश देखील त्यातून सुटू शकत नाही.
सिंग्युलॅरिटी (Singularity)
ताऱ्याचा तो छोटा बिंदू जिथे तारा आकुंचन पावतो आणि ब्लॅक होल (Black Hole)ात रुपांतरित होतो. जेव्हा त्याचा मृत्यू होतो, म्हणजेच सुपरनोवा होतो. ताऱ्याच्या त्या बिंदूला सिंग्युलॅरिटी (Singularity) म्हणतात.
इव्हेंट होरायझन(Event Horizon)
ब्लॅक होलची सीमा जिथून प्रकाश निघू शकत नाही. त्याला इव्हेंट होरायझन म्हणतात. इव्हेंट होरायझनच्या बाहेरून प्रकाश निघू शकतो. परंतु इव्हेंट होरायझनच्या आतून प्रकाश बाहेर पडणे अशक्य आहे.
ब्लॅक होलला ब्लॅक होल (Black Hole) का म्हणतात?
कोणतीही वस्तू पाहायची असेल तर त्या वस्तूवर प्रकाश असणे आवश्यक आहे. प्रकाश जेव्हा आपल्या डोळ्यांवर पडतो तेव्हा त्या वस्तूतून परावर्तित होतो. मग आपल्याला ती वस्तू दिसते.
ब्लॅक होलमध्ये प्रकाश नाही असे नाही. प्रकाश असतो, पण ब्लॅक होल (Black Hole)ाच्या उच्च गुरुत्वाकर्षणामुळे प्रकाश परावर्तित होऊन किंवा त्यातून बाहेर पडून त्यातून जाऊ शकत नाही. त्यामुळे तो प्रकाश मानवी डोळ्यापर्यंत पोहोचत नाही, त्यामुळे आपल्याला ब्लॅक होलच्या आत फक्त एक काळा गोल दिसतो.
एखाद्या व्यक्तीला बॅक होलच्या इव्हेंट होरायझनच्या बाहेरील दृश्य पाहणे शक्य आहे. परंतु इव्हेंट होरायझनच्या आत पाहणे अशक्य आहे. यामुळे ब्लॅक होल (Black Hole) काळ्या गोलासारखे दिसते. ज्यामध्ये काहीच दिसत नाही. म्हणूनच त्याला ब्लॅक होल म्हणतात.
ब्लॅक होल (Black Hole) मार्फत वेळ प्रवास (Time Traval? करणे शक्य आहे का?
ब्लॅक होल (Black Hole) चा परिणामही वेळेवर होतो. ब्लॅक होल (Black Hole) ची घनता एवढी जास्त असते की त्यामुळे अवकाशाचा काळही बदलतो. जे ऑब्जेक्ट ब्लॅक होल जवळ आहे. तो ऑब्जेक्ट टाइम हळूहळू अनुभवतो. याचा अर्थ ब्लॅक होलजवळचा वेळ बाकीच्या जागेपेक्षा कमी गतीने फिरतो.
समजा तुम्ही स्पेसशिपमधून ब्लॅक होलच्या इव्हेंट होरायझनपासून सुरक्षित अंतर ठेवून त्या ब्लॅक होल (Black Hole) भोवती फिरत आहात. त्यामुळे तुम्ही त्या स्पेसशिपमध्ये घालवलेला वेळ उर्वरित विश्वाच्या वेळेच्या तुलनेत खूप मंद गतीने पुढे जाईल.
जर तुम्ही त्या स्पेसशिपमध्ये 1 तास घालवला, तर पृथ्वीच्या वेळेच्या तुलनेत पृथ्वीच्या वेळेच्या 1 तासांपेक्षा जास्त वेळ गेलेला असेल. त्या स्पेसशिपमध्ये घालवलेला हा वेळ अनेक मिनिटे, अनेक तास, अनेक दिवस किंवा अनेक वर्षे हे पृथ्वीच्या 1 तासापेक्षा जास्त असू शकतो. अशा प्रकारे तुम्ही ब्लॅक होलमधून वेळ प्रवास (Time Traval) करू शकता.
एखादी व्यक्ती जर ब्लॅक होलमध्ये पडली तर काय होईल?
कल्पना करा की एखादी व्यक्ती ब्लॅक होलमध्ये पडते. मग काय होईल?
तुम्ही विचार करत असाल की ती व्यक्ती त्या ब्लॅक होलमध्ये पटकन गढून जाईल. नाही! असे नाही. सुरुवातीला, त्या व्यक्तीच्या शरीराचा कोणताही भाग ब्लॅक होल (Black Hole) च्या दिशेने असेल, ब्लॅक होल (Black Hole) चा तो भाग त्याच्या उच्च गुरुत्वाकर्षणाने स्वतःकडे खेचू लागेल. असे होईल की त्या व्यक्तीच्या शरीराचा तो भाग रबरासारखा खेचला जाईल. कारण गुरुत्वाकर्षणाचा त्या भागावर सर्वाधिक परिणाम होईल. शरीरातील ताणामुळे त्या व्यक्तीच्या शरीरातील पेशी विखुरल्या जातील. शेवटी ती व्यक्ती मरेल.
पण आपल्या आयुष्यात हे जवळजवळ शक्य नाही. कारण सर्वात जवळचे ब्लॅक होल (Black Hole) आपल्यापासून हजारो प्रकाशवर्षे दूर आहे.
पृथ्वीच्या सर्वात जवळचे ब्लॅक होल (Black Hole) कोणते?
जसे आम्ही तुम्हाला आधी सांगितले होते की ब्लॅक होल पृथ्वीपासून हजारो प्रकाशवर्षे दूर आहे. त्यापैकी एक SYGNUS_X-1 आहे जो पृथ्वीपासून 6000 प्रकाशवर्षे दूर आहे. आणि त्याचे वस्तुमान सूर्यापेक्षा 15 पट जास्त आहे. पण हे ब्लॅक होल (Black Hole) पृथ्वीच्या इतके जवळ असूनही त्याचा पृथ्वीवर आणि आपल्या सूर्यमालेवर कोणताही परिणाम होणार नाही. त्यामुळे आपल्याला फारशी भीती वाटण्याचे कारण नाही.
तर मित्रांनो, अशा रंजक प्रश्नांची उत्तरे जाणून घेण्यासाठी आमच्या ब्लॉगला भेट देत रहा.